Türk bilim insanı Özden Baltekin, İngiltere’deki prestijli Longitude Ödülü’nü kazanan ekip arasında: ‘Antibiyotik direncine karşı devrim yarattılar.’
İngiltere'de 8 milyon sterlinlik prestijli Longitude Ödülü, İsveç'te geliştirilen bir antimikrobiyal direnç testine verildi. Testin mucitlerinden Türk bilim insanı Özden Baltekin, ödülü kazanan ekipte yer aldı. Süper mikroplarla mücadelede çığır açan bu buluş, 10 yıldır sahibini bekliyordu.
Test, idrar yolu enfeksiyonlarında bakterilerin varlığını ve uygun antibiyotik tedavisini belirleyerek gereksiz antibiyotik kullanımını önlüyor. Geleneksel yöntemlerde sonuç almak üç gün sürerken, bu testle 45 dakikada sonuç elde edilebiliyor.
Antibiyotik direncine karşı “çığır açıcı” olarak değerlendirilen bu test, 250’den fazla başvuru arasından 17 kişilik jüri tarafından ödüle layık görüldü.
Türk bilim insanı Özden Baltekin, çalışmalarına doktora yapmak üzere gittiği İsveç’in Uppsala Üniversitesi’nde başladı. Geliştirdikleri tekniği, kurdukları şirket aracılığıyla ilerleterek ödül kazandılar. Baltekin, şu anda Sysmex Astrego’da Program Yönetim Direktörü olarak görev yapıyor ve tekniklerinin nanoçipler sayesinde tek bir bakterinin gelişimini gözlemleme kapasitesine sahip olduğunu belirtiyor.
“Herkes bakterilerin sayısını saymaya çalışırken, biz boyunu ölçüyoruz”.
Test, Sysmex Astrego şirketi tarafından Avrupa’da piyasaya sürüldü.
Test, idrar yolu enfeksiyonlarında kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Bu enfeksiyon, hayatlarının bir döneminde çoğu kadını etkiler ve İngiltere’de reçete edilen antibiyotiklerin %20’sinin sebebidir. Baltekin, her yıl dünya genelinde yaklaşık 150 milyon kadının bu enfeksiyonu yaşadığını belirtiyor.
İlk muayenede enfeksiyonun bakteri, virüs ya da mantar kaynaklı olup olmadığını belirlemek zordur. Şu an yaygın uygulamada, doktorlar hastadan alınan örnekleri mikrobiyoloji laboratuvarına gönderir ve sonuçları beklerler. Örnek, petri tabağında üretilip hangi antibiyotiğin kullanılacağına karar verilir. Bu süreç üç gün sürebilir.
Ancak sonuçlar gelene kadar semptomların kötüleşmesini önlemek için genellikle tahmini olarak bir antibiyotik tedavisine başlanır. Baltekin, hastaların %50’sinde bakteri bulunmadığını, yani bu kişilerin gereksiz antibiyotik kullandığını ifade ediyor. Bu durum, antibiyotik direncinin artmasına yol açar.
Ödüllü test, önce enfeksiyonun bakteri kaynaklı olup olmadığını belirler, ardından beş tip antibiyotiğe karşı direncini ölçerek doğru tedaviyi önerir. Test, nano-akışkan çipler kullanarak çalışır.
Bu test, süreci hızlandırarak doğru antibiyotiği kısa sürede tespit eder ve gereksiz antibiyotik kullanımını azaltır. Doğruluk oranı ise %90 seviyesindedir.
Sysmex Astrego şirketi, piyasaya sürdüğü yeni bir test ile ilgili bilgi verdi. Test Nisan ayında Avrupa’da bazı ülkelerde kullanılmaya başlandı ve İngiltere’de çalışmalar devam ediyor.
Şirketin CEO’su Mikael Olsson, “8 milyon sterlinlik ödül, idrar yolu enfeksiyonları ve antibiyotik türleri üzerindeki çalışmalarımızı hızlandıracak ve daha fazla hastaya daha hızlı erişim sağlayacak” dedi.
Baltekin, Avrupa’da kullanılan 5 farklı antibiyotiği içeren ilk modelin yanı sıra, testin ilerleyen aşamalarında farklı antibiyotikleri de değerlendirebileceklerini belirtti:
“Ödülü, ürünümüzdeki antibiyotik çeşitliliğini artırmak ve ülkelere özel tasarımlar sunmak için kullanmayı planlıyoruz.”
İngiltere Ulusal Sağlık Hizmetleri (NHS), testin ulusal sağlık programına alınıp alınmayacağına karar verecek, ancak istenirse testin fiyatı 25 sterlin (yaklaşık 1050 TL) olacak.
Baltekin ayrıca, testin Türkiye’ye getirilmesi için sürecin başlatıldığını da belirtti.
Global Antibiyotik Araştırma ve Geliştirme Ortaklığı’ndan Prof. Laura Piddock ise testin maliyetine dikkat çekerek, bu tür teknolojik gelişmelerin sadece maddi açıdan güçlü ülkelerde çığır açabileceğini, ancak antimikrobiyal direncin küresel bir sorun olarak artarak devam ettiğini vurguladı.